تحلیل قابلیت واردات خودرو خارجی در حل معضل آلودگی هوا

بازدیدها: 459

مدت مطالعه: ۱۱۰ ثانیه

دراین مقاله برای تحلیل موضوع  مروری بر چند تدبیر مرتبط تاریخی خواهیم داشت و از یکی از قدیمی ترین نظریه هایی که در رفتارشناسی اقتصادی ارائه شده است، یعنی نظریه معروف تورستن وبلون، استفاده خواهیم نمود.

این نظریه به موضوع شکل تقلید مصرفی در جامعه می پردازد. طبق این نظریه در طبقات درآمدی پایین جامعه؛ شکل تقلید مصرفی، تقلید محض از همان طبقه می باشد؛ یعنی، فرد سعی می کند عیناً مشابه دیگران خرید و مصرف نماید. طبقه متوسط درآمدی از طبقات بالاتر تقلید می کند و طبقه بالا نیز گریز از مصرف دیگران دارد.

در سالهای اخیر به کرم بهبود درآمدهای نفتی هم نسبت دو گروه اخیر از جامعه به کل جمعیت افزایش یافته است و هم سطح درآمدی آنها افزایش داشته است هر چند که نارضایتی از وضعیت اقتصادی نیز ممکن است در بین این دوگروه نیز وجود داشته باشد. این مسئله  همگام با تب جهانی شدن بازارها که در کشور ما نیز وجود دارد تقاضا برای خودروهای وارداتی لوکس را بالا برده است.

اما چه شد که هزینه داشتن و نگهداری خودرو در ایران این قدر زیاد شد؟

مسئله ترافیک و آلودگی هوا را که امروزه به دومورد از معضلات اصلی کشور تبدیل شده است، بیش از هر چیز دیگر        می توان نتیجه  دو عامل مهم ضعف برنامه ریزی فضایی و توسعه نیافتن زیرساخت ها هم در بعد سرزمینی و هم در بعد شهری دانست.

طبق اعلام وزارت راه و شهرسازی  در سال ۱۳۵۷ در کشور ۱٫۲ میلیون دستگاه خودرو وجود داشته است که طی سالهای در یک روند تصاعدی که در نیمه دوم دهه ۱۳۸۰ شدت بسیار بیشتری یافته بود، به ۶ میلیون دستگاه در اواخر دهه ۱۳۷۰، حدود ۱۵ میلیون دستگاه در اوایل دهه ۱۳۹۰ و ۱۸ میلیون دستگاه در سال ۱۳۹۶ افزایش یافته است. و پیش بینی می شود با روند فعلی به ۵۰ میلیون دستگاه، طی ۲۰ سال آینده افزایش یابد.

این درحالی است که علاوه بر تعداد خودروی موجود، تقریبا میزان پیمایش خودرو ها نیز در ایران بسیار زیاد است که این مسئله را از نسبت بالای مصرف سوخت به تعداد خودرو ها می توان دریافت. سرانه جمعیتی مصرف بنزین در ایران حدود ۲۸۸ لیتر در سال  بوده۱۳۹۴ است که اگر این را به سرانه خودرویی  همان سال تبدیل کنیم به ۱۳۰۴ لیتر در سال یا ۳٫۵۷ لیتر در روز می رسیم.  این در حالی است که در سال مزبور مصرف روزانه هر خودرو در ایالات متحده روزانه ۴٫۵ لیتر، عربستان  سعودی ۲٫۵ لیتر واغلب کشورهای توسعه یافته غرب اروپا و شرق آسیا حدود ۱ الی ۱٫۲ لیتر بوده است.

هر چقدر هم که بخواهیم مسئله را به پایین بودن کیفیت بنزین و یا خودرو ها نسبت بدهیم باز باید نتیجه بگیریم پیمایش خودرو نیز در ایران بالاست و علت آن هم همان دو موردی است که در صدر ذکر شد.

بر اساس برآورد انجام شده در سال ۱۳۸۹، به ازای هر خودرویی که وارد ناوگان کشور می شد دولت باید ۱۲۸ میلیون تومان روی ساخت خیابانها و جاده های جدید هزینه می نمود تا وضعیت ترافیک در کشور یا حداقل جاده ها و شهر های پرتردد بدون تغییر باقی بماند. با محاسبه ای سر انگشتی می توان دریافت که تامین چنین بودجه ای برای دولتها اگر غیر ممکن نباشد، بسیار دشوار است. بنابراین باید راه حلی انتخاب می شد که پاسخگوی این وضعیت باشد.

این محاسبات در اوایل دهه ۱۳۷۰  نیز صورت گرفته بود و مطالعاتی جهت رفع این مشکل صورت گرفت و از مشاوره و تجارب سایر کشورها استفاده شد. یکی از تجاربی که استفاده شد، تجربه کشور سنگاپور، مبنی بر افزایش هزینه خرید و نگهداری و استفاده از خودرو برای خلوت کردن خیابانها بود. سنگاپور یکی از کشورهای با درآمد سرانه، حجم ثروت و تراکم جمعیت بسیار بالا و در عین حال وسعت سرزمینی بسیار کم می باشد. طبیعی است که توسعه زیر ساختها در این کشور در حد ممکن انجام شده باشد اما تمایل به داشتن و استفاده از خودرو صرفاً با زیر ساختهای حمل و نقل عمومی اطفا نمی شود.

بر عکس سنگاپور، ایران کشوری با سطح درآمد و حجم ثروت متوسط اما رو به رشد، وسعت کشور نسبتا زیاد و تراکم جمعیت کم بوده و زیر ساختهای حمل و نقل عمومی چندان توسعه یافته ای هم ندارد. این مسئله باعث می شود، همزمان با نیاز کشور به توسعه زیر ساختها و تسهیلات حمل و نقل عمومی، تقاضای خرید و استفاده از خودرو نیز زیاد بوده و زیر ساختهای مورد نیاز برای خودرو نیز ضروری باشد.

اما این سیاست نتوانست در کاهش ترافیک و آلودگی توفیق خاصی حاصل نماید و تا حدی فقط نارضایتی بار آورد. علت اصلی این است که بر اساس برآورد سال ۱۳۸۹ بین ۸۵-۹۵% تقاضای حمل_و_نقل کشور تقاضای ضروری بوده است بنابراین این تقاضا نسبت به افزایش قیمت کشش ناپذیر می باشد و افت رفاه محسوس را ایجاد می نماید. قانون معروف هدفمندی یارانه ها نیز دقیقا به همین دلیل دچار مشکل شده و به اهداف مد نظر دست نیافت.

حال یکی از راه حل هایی که برای کاهش آلودگی هوا ذکر می شود تسهیل واردات خودرو های خارجی با تکنولوژی بالاتر است اما نکته مهم اینجاست که این واردات به سرعت می تواند از همان مکانیزمی که وبلون معرفی می کند تقاضای لوکس سفر و حمل و نقل را به تقاضای ضروری موجود اضافه نماید این امر باعث مصرف بیش از پیش منابع ارزی کشور به واردات خودرو و قطعات آن و کاهش منابع برای توسعه زیر ساختها خواهد شد و بیش از پیش زمینه تخریب محیط زیست و آلودگی هوا و تشدید ترافیک را به ارمغان بیاورد.

لذا اینجا نیز ضروری است در بخش سیاست گذاری تحلیل اثربخشی مقررات به شکل جدی تر و پیشرفته تری صورت گرفته و مورد استفاده قرار گیرد.

در بخش تجاری و صنعتی نیز، تحلیل اثربخشی کسب و کار و تحلیل روندها می تواند هم فرصتهای زیادی را برای توسعه کسب و کارها ترسیم نماید و هم طریقه بهره گیری از این فرصتها را ارائه دهد.